Kanar kunna ekki að deyja

Nýlega var Íslands sett í efsta sæti lista SÞ um lífsgæði þeirra þjóða sem eru núverandi íbúar þessarar jarðkringlu.  Meðal margra þátta sem horft var til við gerð listans mun vera meðal ævilíkur einstaklinganna sem óvíða eða jafn vel hvergi eru meiri en á Íslandi.

Þetta er áhugavert ekki síst fyrir þær sakir að á Íslandi er fólki leyft að deyja í friði þegar tími þess er kominn.  Hér vestra er þetta gert talsvert öðruvísi.

Fyrir þá sem ekki hafa kynnt sér meðferð við lífslok sérstaklega er etv rétt að útskýra að á Íslandi er veitt öll sú meðferð sem skynsamlegt er talið að veita til að framlengja lífi.  Fólk gerir sér hins vegar ekki alltaf grein fyrir að tæknilega er unnt að veita mun meiri meðferð en ef til vill er skynsamlegt að veita.  Hér er ég að tala um t.d. einstakling með langt gengna heilabilun sem enginn hefur getað náð vitræu sambandi við um langan tíma og þjáist á hverjum degi af öðrum líkamlegum kvillum.  Ef slíkur einstaklingur á Íslandi, sem er ekki talinn eiga nokkra von á að ná bata aftur, er hættur að geta nærst eða fær sýkingu er staðan rædd með ættingjum og viðkomandi yfirleitt einfaldlega leyft að deyja í friði. 

Nýlega lést háöldruð amma mín við þessar aðstæður í friðsæld og þannig er ég sannfærður að rétt sé að standa að hlutunum.  Þannig vil ég deyja þegar þar að kemur, sem vonandi verður samt ekki fyrr en eftir marga áratugi.

Hér í Ameríku er ég búinn að sjá að þetta er oft gert ansi hreint með öðrum hætti.  Hér sé ég einstaklinga sem hafa verið týndir í heilabilunarþokunni árum saman en er samt haldið á lífi.  Þeir eru ófærir um að drekka en er þá bara gerð skurðaðgerð og sett slanga inn í magann til næringargjafar.  Þeir fá sýkingu í legusár og eru gefin sýklalyf í æð mánðuðum saman.  Ef þeim hrakar enn frekar er síðan býsna algengt að farið sé í fulla gjörgæslumeðferð með öndunarvélum, skurðaðgerðum og öllu tilheyrandi.  Ef þeir síðan taka upp á því að deyja er keyrt á fullar endurlífgunartilraunir með tilheyrandi hjartahnoði, rifbrotum og blóði.  Ekki beinlínis friðsæl dauðastund þar.

Í æsku var ég í sveit hjá merkum gömlum bónda af torfbæjarkynslóðinni sem hægt var að læra margt af.  Á efri árum sínum fór hann í heimsókn til kunningja síns sem var þá kominn á elliheimili og varð orðlaus af reiði eftir þá heimsókn.  Eftir að hafa verið bóndi í hátt í heila öld og sinnt bústofni sínum sagðist hann aldrei hafa farið jafn illa með skepnur sínar og að halda lífi á þeim við þær aðstæður sem hann sá gert á elliheimilinu við mannfólk. 

Eftir að hafa séð hlutina hér vestanhafs get ég ekki annað en verið sammála.  Vissulega á að rækta lífið og hugsa vel um heilsuna og veita alla þá meðferð sem unnt er til að bjarga mannslífum.  Sá dagur kemur samt alltaf að ekki er rétt að halda áfram, að ekki sé verið að bæta neinu við lífið heldur bara framlengja dauðanum.

Nú er það hins vegar ekki hlutverk læknis að ákveða þessa hluti.  Okkur læknum ber siðferðileg skylda til að annast þá einstaklinga sem til okkar leita og framlengja lífi eins og unnt er nema sjúklingur eða ættingjar óska annars.  Við getum hins vegar tjáð skoðun okkar á hvenær sé skynsamlegt að halda áfram og hvenær sé rétt að leyfa einstaklingnum að deyja í friði.  Á Íslandi er þetta yfirleitt ekki vandamál, ættingjarnir eru nærstaddir og hafa fylgst með ástandi einstaklingsins og hægt er að ræða málin og komast að skynsamlegri niðurstöðu.

Vandamálið er hins vegar margþætt hér vestra.  Ættingjar búa oft í öðru fylki og hafa etv samviskubit yfir að hafa ekki komið í heimsókn í 15 ár.  Þegar háaldraður afi gamli fær svo heilablæðingu sem hefur eyðilagt nánast allan heilann og engin von til að hann vakni aftur, koma ættingjar fljúgandi og heimta að allt verði gert til að halda honum á lífi, etv að hluta til vegna eigin samviskubits.  Einnig getur verið t.d. meðal einstaklinga í undirmálshópum þjóðfélagsins að þeir treysti ekki lækninum, haldi að hér eigi bara að láta afa gamla deyja af því að hann til heyrir undirmálshópi - því er þess krafist skilyrðislaust að allt sé gert til að framlengja dauðastríðinu.

Nei, ég hef tekið þátt í að gera óteljandi dauðastundir fólks óvirðulegar með fáranlegum tilraunum til að framlengja lífi sem á sér enga von og ég sannfærist alltaf betur og betur um hversu rangt slíkt er.

Fólk sem er útbíað í krabbameini og myndi njóta vandaðrar lífslokameðferðar á Íslandi er hér vestra  keyrt um bæinn á bláum ljósum á bráðadeildir þar sem það er látið undirgangast kvalarfullar rannsóknir og jafn vel skurðaðgerðir í stað þess að fá að vera í friði og deyja í friðsæld.

Þegar ég var að ferðast á Grænlandi og ræddi við lækni í smábæ þar sagði hann mér frá því að það gerðist enn að aldraðir einstaklingar sem greindust með krabbamein neituðu að fara til Danmerkur til sérhæfðrar meðferðar.  Þeir létu sig bara hverfa með því að ganga út á ísinn að gömlum og góðum sið.  Þetta hljómar ef til vill nokkuð villimannslega, en ég er farinn að bera alltaf meiri og meiri virðingu fyrir þessu viðhorfi til dauðans.  Þetta er amk heilbrigðara en margt sem ég hef séð gert hér vestra.

Það er alla vega fátt náttúrulegt eða virðulegt við óhóflega framlengt dauðastríð á hátæknisjúkrahúsi.